Tarımda Neoliberal Politikaların 30.Yılı

Tarımda Neoliberal Politikaların 30. Yılı/Dr.Necdet Oral

( Dr. Necdet Oral, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Bursa Şubesi)

Türkiye, 1980′lerin başından beri IMF ve Dünya Bankası’nın öncülüğünde, uluslararası sermayenin çıkarlarına göre biçimlendiriliyor. Bu sürecin en somut örneği 24 Ocak 1980 Ekonomik Kararları’dır. Bu kararlar, 1970′li yıllarda belirginleşen neoliberal politikaların IMF ve Dünya Bankası aracılığıyla azgelişmiş ülkelere dayattığı istikrar ve yapısal uyum programlarının bir ürünüydü.

Tarımın belirgin olarak istikrar programlarına girmesi de, 24 Ocak-12 Eylül süreciyle başladı. 24 Ocak Kararları, içerdiği yapısal dönüşüm programıyla kapitalist küreselleşme sürecine entegrasyon modeliydi. 9 Aralık 1999′da IMF’ye verilen niyet mektubuyla kapsamı belirlenen istikrar programı ise, bu modelin gerçekleştirilmesi yolundaki son halkayı oluşturdu.

2000-2008 döneminde uygulanan Tarım Reformu tezgâhının çerçevesi 1998′de Dünya Bankası tarafından hazırlanan bir raporla çizildi. Bu raporda yer alan başlıca öneriler şunlardı:

• Tarım ürünleri fiyatları, dünya fiyatları seviyesine çekilmeli
• Fiyat destekleri kaldırılmalı
• Doğrudan gelir desteği (DGD) sistemine geçilmeli
• Gübre ve kredi sübvansiyonlarına son verilmeli
• Tarım kooperatiflerinin ayrıcalıkları kaldırılmalı
• Tarımsal KİT’ler özelleştirilmeli

Bu öneriler, 9 Aralık 1999′da IMF’ye verilen niyet mektubu ve 10 Mart 2000′de Dünya Bankası’na verilen kalkınma politikası mektuplarında aynen yer aldı.

Son 60 yıllık dönemde IMF ve Dünya Bankası’nın Türkiye tarımını biçimlendirme girişimlerinin en tahripkâr olanı 2000-2008 döneminde Tarım Reformu Uygulama Projesi (ARIP) adı altında yürütülen “yapısal dönüştürme” programıdır. Projenin en önemli bileşenini oluşturan ve siyasi iktidarlar tarafından kararlılıkla uygulanan DGD; tarımda üretim-istihdam dengelerini altüst etmiş, edilgen bir köylü kesimi yaratarak sistemden çıkmıştır. Bu program çerçevesinde tarımı destekleyen, girdi ve teknoloji sağlayan kurumlar özelleştirilmiş ve/veya tasfiye edilmiş; tarım satış kooperatifleri zayıflatılmış, işlevsiz hale getirilmiş ve tasfiye edilmelerinin koşulları yaratılmıştır.

İşlevini tamamlayan DGD sistemi yerine 2010 yılından itibaren “Havza Bazlı Üretim ve Destekleme Modeli”ne geçilmiştir. Bu modelde Türkiye iklim, topografya ve toprak verileri dikkate alınarak 30 havzaya bölünmekte; her havza için belirlenmiş ürünlere prim desteği verilmektedir. Model ürün primlerine dayanıyor gibi görünse de, birim arazideki verimliliği değil, beyan edilen ürün miktarını esas almakta; bu nedenle DGD’deki “büyük toprak sahibine büyük destek” mantığı sürmektedir.

IMF-Dünya Bankası dayatmalı tasfiye programlarının yıkıcı sonuçları son yıllarda iyice gün yüzüne çıkmaya başladı. Tarımın genel ekonomi içindeki önemi sürekli olarak azaldı, tarım katma değerinin GSYİH içindeki payı düştü, tarımın istihdamdaki payı geriledi. Ayrıca dönem içerisinde tarım destekleri GSYİH’nin binde 5-6′sı seviyesinde tutuldu. Buna karşılık başta buğday olmak üzere birçok tarımsal ürünün fiyatı gerçekleşen tüketici fiyatlarındaki artışın gerisinde kaldı.

Son 10 yılda ülke nüfusu yaklaşık 8 milyon artarken, tarım alanları dramatik bir şekilde azaldı. Bitkisel ürünlerin çoğunda üretim ya geriledi ya da hiç artmadı. Uygulanan yanlış politikalar sonucu toplam hayvan varlığı 4 milyon baş geriledi; 1996′dan beri yasak olan kırmızı et ithalatına başlandı; kurbanlıklar bile ithal edildi.

Bu sürecin iki anlamı vardır: Çiftçi gelirlerindeki azalma ve yoksulluktaki artış! Nitekim 30 Ekim 2011 tarihli mükerrer Resmî Gazete’de yayımlanan 2012 Yılı Programı’nın 260. sayfasında da “ortaya çıkan işsizlik, yoksulluk ve göç gibi sorunların tarım sektöründeki yeniden yapılandırma sürecinden” kaynaklandığı kabul edilmektedir.

Çiftçi tarımdan kopuyor

Tüm bu olumsuzlukların sonucu olarak çiftçi tarımdan kopmaktadır. 2000 yılında tarımdan geçimini sağlayan çiftçi sayısı 7,8 milyon iken, 2011 sonunda 6,1 milyon kişi olmuştur. Yani 1,7 milyon çiftçi tarımdan kopmuştur. 2000 yılında tarımın istihdamdaki payı %36 iken 2011 sonunda %25,5′e düşmüştür.

Tablo 1- Tarımın İstihdamdaki Payı

Yıllar	Toplam İstihdam	Tarım		Sanayi	Hizmetler
		Kişi	%
2000	21.581	7.769	36,0	3.810	10.001
2001	21.524	8.089	37,6	3.774	9.661
2002	21.354	7.458	34,9	3.954	9.942
2003	21.147	7.165	33,9	3.846	10.135
2004	19.632	5.713	29,1	3.919	9.999
2005	20.067	5.154	25,7	4.178	10.735
2006	20.423	4.907	24,0	4.269	11.247
2007	20.738	4.867	23,5	4.314	10.327
2008	21.194	5.016	23,7	4.441	10.495
2009	21.277	5.254	24,7	4.130	10.644
2010	22.594	5.683	25,2	5.927	10.985
2011	24.110	6.143	25,5	6.380	11.587
Kaynak: TÜİK

Tarım en istikrarsız sektör haline geldi

2000′li yılların başında IMF ve Dünya Bankası tarafından dayatılan ve siyasi iktidarlar tarafından kararlı bir şekilde uygulanan tarım politikaları, sektörde istikrarsızlığa yol açmış; tarımın büyüme hızı GSYİH’deki büyüme hızının oldukça altında kalmıştır. Bu dönemde tarımdaki yıllık ortalama büyüme hızı %2,2 dolayındadır. Oysa aynı dönemde ekonominin genelinde yıllık büyüme oranı %4,6 olarak gerçekleşmiştir.

Tablo 2- Tarımsal Katma Değerin (TKD) Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki (GSYİH) Payı

(1998 Bazlı, Sabit Fiyatlarla)

Yıllar	TÜRKİYE		TARIM		Tarımın GSYH’deki Payı (%)
	Miktar (Bin TL)	Gelişme Hızı (%)	Miktar (Bin TL)	Gelişme Hızı (%)
1999	67.840.570	-3,4	8.030.859	-5,7	11,8
2000	72.436.399	6,8	8.626.953	7,4	11,9
2001	68.309.352	-5,7	7.926.313	-8,1	11,6
2002	72.519.831	6,2	8.663.126	9,3	11,9
2003	76.338.193	5,3	8.475.963	-2,2	11,1
2004	83.485.591	9,4	8.701.635	2,7	10,4
2005	90.499.731	8,4	9.275.244	6,6	10,2
2006	96.738.320	6,9	9.393.296	1,3	9,7
2007	101.254.625	4,7	8.736.944	-7,0	8,6
2008	101.921.730	0,7	9.141.424	4,6	9,0
2009	97.003.114	-4,8	9.477.479	3,7	9,8
2010	105.885.644	9,2	9.703.312	2,4	9,2
2011	114.873.979	8,5	10.210.558	5,2	8,9
Kaynak: TÜİK

Çiftçilerin büyük bölümü enflasyona yenildi

Tarımsal KİT’lerin ve tarım birliklerinin alım yaptığı tarımsal ürün ortalama fiyatlarının enflasyonla karşılaştırıldığında; ürün fiyatlarının çoğu yıllarda enflasyonun altında olduğu görülmektedir.

Tablo 3- KİT’lerin ve Birliklerin Alım Yaptığı Tarımsal Ürün Ortalama

Fiyatlarının Enflasyonla Karşılaştırılması

Yıllar	Ortalama Alım Fiyatları Artışı (%)	Yıllık Enflasyon (TÜFE) Artışı (%)
2000	28,4	39,0
2001	50,2	68,5
2002	33,5	29,7
2003	22,1	18,4
2004	7,7	9,4
2005	-2,6	7,7
2006	-7,6	9,7
2007	20,8	8,4
2008	9,5	10,1
2009	7,1	6,5
2010	6,9	6,4
(*) Seçim yıllarıKaynak: DPT, TÜİK

İç ticaret hadler tarımın aleyhine döndü

Tarımın iç ticaret hadleri bir başlangıç yılına göre çiftçinin eline geçen fiyatlardaki değişmeler ile çiftçinin ödediği fiyat hareketleri arasındaki oranın ifadesi olup; küçük üreticiliğine dayalı bir sömürülme derecesini ortaya koyar. 2003 yılını 100 kabul ettiğimizde; 2010 yılında bu değer 87,7′ye; yani çiftçinin aleyhine dönmüştür.

Tablo 4- İç Ticaret Hadleri ve Tarım

Yıllar	ÜFE Genel (1)	ÜFE Tarım (2)	ÜFE Sanayi(3)	İç Ticaret Hadleri (1/2)
2000	32.8	33.6	32.7	97.8
2001	53.1	47.7	54.5	111.1
2002	79.6	74.7	80.8	106.7
2003	100.0	100.0	100.0	100.0
2004	114.6	123.8	112.2	92.6
2005	121.3	125.9	120.1	96.3
2006	132.7	135.1	131.9	98.2
2007	141.0	145.4	139.8	97.0
2008	159.0	162.2	157.9	98.0
2009	160.9	166.1	159.5	96.9
2010	174.6	199.1	169.3	87.7
Kaynak: Olhan (2012)

Tarımda yoksulluk artıyor

TÜİK’in yayımladığı GSYİH ve istihdam verilerinden hazırlanan aşağıdaki tablo; özellikle son 6 yıllık dönemde tarımda istihdam başına katma değerdeki gerilemeyi; yani yoksullaşmayı yansıtmaktadır.

Tablo 5- Çalışan Başına Tarım Katma Değeri

Yıllar	Tarım Katma Değeri  (Bin TL)	Tarım İstihdamı(Bin kişi)	Tarımda Çalışan Başına Katma Değer (TL)
2001	8.147.374	8.089	1.007
2002	8.860.621	7.458	1.188
2003	8.683.621	7.165	1.212
2004	8.929.288	5.713	1.563
2005	9.570.752	5.154	1.857
2006	9.700.944	4.907	1.977
2007	9.046.723	4.867	1.859
2008	9.433.550	5.016	1.881
2009	9.768.638	5.254	1.859
2010	9.999.429	5.683	1.760
2011	10.524.833	6.143	1.713
Kaynak: TÜİK

Türkiye artık tarımda da net ithalatçı

1980′lerin başından bu yana Türkiye’nin tarımsal üretim yapısı ve dış ticaretinde büyük değişimler olmuş; tarımda kendine yetebilen bir durumda olan Türkiye, bu özelliğini yitirerek, net ithalatçı konumuna gelmiştir. Türkiye meyve-sebzede net ihracatçı, yağlı tohumlarda ise net ithalatçıdır. Yani tarım uluslararası işbölümünün gereklerine göre şekillendirilmiş durumdadır. Uluslararası işbölümü gelişmiş ülkelerin sermaye-teknoloji yoğun hububat-sanayi bitkilerinde, azgelişmişlerin ise meyve-sebze gibi emek yoğun üretimde uzmanlaşmasını gerektirmektedir.

Tarım ürünleri dış ticareti, Standart Sanayi Sınıflamasına Göre (ISIC, Rev. 3) ve Standart Ticaret Sınıflamasına Göre (SITC, Rev.3) olmak üzere, uluslararası düzeyde kabul gören iki yöntemle ölçülmektedir. Sanayi sınıflamasına göre son 10 yıldan 7′sinde tarım ürünleri ithalatı ihracatı geçmiş; 2008 yılında tarımsal ithalat 6,4, tarımsal dış ticaret açığı ise 2,3 milyar dolara ulaşarak Cumhuriyet tarihinin rekoru kırılmıştı. 2009′da küresel kriz nedeniyle gerileyen ithalat 2010′da yeniden tırmanışa geçti. İthal edilen başlıca ürünler bitkisel ham yağ, yağlı tohumlar, pamuk ve buğdaydır.

Tablo 7- Tarım Ürünleri Dış Ticareti

Uluslararası Standart Sanayi Sınıflamasına (ISIC, Rev.3) göre (Milyon $)

Yıllar	İhracat	İthalat	Denge
2001	2.006	1.410	596
2002	1.806	1.704	102
2003	2.201	2.538	-336
2004	2.645	2.765	-120
2005	3.468	2.826	643
2006	3.611	2.935	676
2007	3.883	4.672	-789
2008	4.177	6.433	-2.256
2009	4.536	4.625	-89
2010	5.091	6.490	-1.399
2011	5.353	8.944	-3.591
Kaynak: TÜİK

Standart ticaret sınıflamasına göre 2011 yılında tarım ürünleri ithalatı Cumhuriyet tarihinin rekoru kırılarak 17,6 milyar dolar olmuş; ihracat ise 15,3 milyar dolarda kalmıştır. Tarım ürünleri dış ticaret açığı ise 2,3 milyar dolara ulaşmıştır.

Tarımsal hammadde dış ticaretinde net ithalatçı konumda olan Türkiye, gıda maddeleri dış ticaretinde ise net ihracatçıdır. Gıda maddeleri alanındaki dış ticaret özel sektör talepleri doğrultusunda şekillenmektedir. Gıda sektörü, yurtdışından ithal ettiği tarımsal hammaddeyi işleyerek yine yurtdışına satmaktadır.

  

Tablo 6- Tarımsal Ürünler Dış Ticaret Dengesi

DTÖ Tanımına göre SITC*, Rev.3 (Milyon $)

Yıllar	İhracat			İthalat			Denge
	Gıda maddeleri	Hammadde	Toplam	Gıda maddeleri	Hammadde	Toplam
2001	3.997	352	4.349	1.487	1.592	3.079	1.270
2002	3.668	384	4.052	1.912	2.083	3.995	57
2003	4.735	522	5.257	2.791	2.473	5.265	-8
2004	5.892	610	6.501	3.090	2.969	6.059	442
2005	7.714	595	8.309	3.284	3.196	6.480	1.829
2006	7.932	702	8.633	3.486	3.800	7.286	1.347
2007	9.007	762	9.769	5.167	4.645	9.813	-44
2008	10.705	768	11.474	8.503	4.535	13.038	-1.564
2009	10.582	608	11.190	6.108	3.523	9.631	1.599
2010	11.869	795	12.664	7.413	5.467	12.880	-216
2011	14.214	1.072	15.286	10.653	6.922	17.575	-2.289
(*) Uluslararası Standart Ticaret SınıflamasıKaynak: Ekonomi Bakanlığı

Son 10 yılda buğday ve mısır ithalatına 5,5 milyar dolar

Ürün fiyatındaki artışın yetersiz, buna karşılık mazot-gübre fiyatlarındaki fahiş artışlara kuraklık da eklenince, Türkiye buğdayda ithalata bağımlı hale gelmiştir. Son 10 yıllık dönemde, 21 milyon ton buğday ithalatı yapılarak karşılığında 6 milyar dolar bedel ödenmiştir. Mısırda 8 milyon tonluk ithalatın karşılığı 1,7 milyar dolar olmuştur. İthal edilen 2,8 milyon ton çeltiğin bedeli ise yaklaşık 1,2 milyar dolardır.

Tablo 8- 2000′li Yıllarda Hububat İthalatı

Yıllar	Buğday		Mısır		Çeltik
	Miktar(Bin ton)	Değer (Milyon $)	Miktar(Bin ton)	Değer (Milyon $)	Miktar(Bin ton)	Değer (Milyon $)
2001	347	50	537	66	135	24
2002	1.117	150	1.180	134	293	49
2003	1.846	278	1.818	276	248	56
2004	1.065	222	1.050	190	166	62
2005	136	25	218	47	303	97
2006	240	53	31	13	273	89
2007	2.147	570	1.128	269	196	113
2008	3.708	1.483	1.151	382	240	173
2009	3.393	902	485	135	227	135
2010	2.554	655	452	124	535	265
2011	4.755	1.623	381	136	350	152
Kaynak: TÜİK

  

Pamukta yıllık ithalat 1,5 milyar doları aştı

1980′lere kadar pamuk ihracatçısı olan Türkiye, kullandığı pamuğun yarısını ithal eder hale gelmiştir. Aynı dönemde ithal edilen 7 milyon ton pamuğa ödenen döviz yaklaşık 11 milyar dolardır. Türkiye günümüzde Çin’den sonra ikinci büyük pamuk ithalatçısıdır. Bu gidişle GAP’ta yatırım yapan tekstilci pamuğu Harran, Çukurova, Amik yerine Amerika, Yunanistan, Uganda ya da Tanzanya’dan alacak. Pamuk için verilen teşvikler ise yerli üreticiye değil, bu ülkelerin üreticilerine gidecek.

Tablo 9- 2000′li Yıllarda Yağlı Tohum Ve Pamuk İthalatı

Yıllar	Ayçiçeği		Soya		Pamuk
	Miktar(Bin Ton)	Değer (Milyon $)	Miktar(Bin Ton)	Değer (Milyon $)	Miktar(Bin Ton)	Değer (Milyon $)
2001	183	43	321	67	454	497
2002	129	42	612	140	541	493
2003	541	153	831	227	557	667
2004	482	157	682	227	585	836
2005	491	162	1.155	329	776	908
2006	372	117	1.017	265	754	970
2007	596	260	1.231	410	946	1.278
2008	456	365	1.239	648	613	1.000
2009	468	241	974	429	753	1.003
2010	649	350	1.756	742	889	1.720
2011	906	590	1.298	687	604	1.850
Kaynak: TÜİK

Yağlı tohum türevlerinde yıllık ithalat 2,5 milyar doları aştı

Yerli üretim Türkiye’nin bitkisel yağ ihtiyacının ancak %30′una yetmektedir. Bitkisel yağ açığı yağlı tohum ya da ham yağ ithalatıyla karşılanmaktadır. Son 10 yılda yağlı tohum, ham yağ ve küspe ithalatı için ödenen bedel 18 milyar doları geçmiştir. Özellikle 2002 yılından sonra ivme kazanan ithalat, 2008′de 3 milyar dolara ulaştı; 2009 yılında küresel mali krizle birlikte 2 milyar dolara geriledi; ancak 2010 yılında yeniden tırmanışa geçti.

Tablo 10- Yıllara Göre Yağlı Tohum ve Türevleri İthalatı (Bin Dolar)

Yıllar	Yağlı tohum	Hamyağ	Küspe	Toplam
2000	225	303	147	675
2001	133	279	91	503
2002	223	340	88	650
2003	424	415	115	954
2004	464	429	205	1.098
2005	597	626	175	1.398
2006	525	797	113	1.435
2007	874	648	171	1.693
2008	1.304	1.456	234	2.994
2009	910	944	204	2.058
2010	1.393	801	296	2.490
2011	1.358	1.338	426	3.122
Kaynak: Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği

Yanlış politikalar tarlaları boş bıraktırıyor

Son 10 yılda toplam işlenen alanlar yaklaşık 2,5 milyon hektar azaldı. Bu dönemde çiftçiler Türkiye’de 10 ilin yüzölçümü kadar (3,3 milyon hektar) araziyi işlemekten vazgeçtiler.

Tablo 11- Tarım Arazilerindeki Değişimler (Bin Hektar)

Yıllar	Tarla Alanı		SebzeBahçesi	Toplamİşlenen Alan	MeyveBağ Zeytin	ToplamTarım Alanı
	Ekilen	Nadas
1990	18.868	5.324	635	24.827	3.029	27.856
1995	18.464	5.124	785	24.373	2.461	26.834
2000	18.207	4.826	793	23.826	2.553	26.379
2001	18.087	4.914	799	23.800	2.550	26.350
2002	18.123	5.040	831	23.994	2.585	26.579
2003	17.563	4.991	818	23.372	2.656	26.028
2004	18.110	4.956	805	23.871	2.722	26.593
2005	18.148	4.876	806	23.830	2.776	26.606
2006	17.440	4.691	853	22.984	2.895	25.879
2007	16.945	4.219	815	21.979	2.909	24.888
2008	16.460	4.259	836	21.555	2.950	24.505
2009	16.217	4.323	811	21.351	2.943	24.294
2010	16.333	4.249	802	21.384	3.010	24.394
2011	15.712	4.017	810	20.539	3.091	23.630
Kaynak: TÜİK

Bitkisel üretim yerinde sayıyor

Türkiye’de ekili alanların yaklaşık %75′inde hububat üretiliyor. Yılda en az 18,5 milyon ton buğday üretilirse nüfusa yetmekte. 2007-2008 yıllarında bu miktarın altında kalan üretimle hububatta dışa bağımlı hale gelindi. Bu, yalnızca küresel ısınmanın yol açtığı kuraklıkla açıklanamaz. Çünkü yaklaşık 30 yıldır hububat üretiminin verimlilik ve maliyet sorunlarını çözmek için hiçbir kalıcı adım atılmamıştır.

Yem üretimi açısından öne çıkan arpadaki üretim düşüşü ise daha dramatiktir. 2000′li yıllara kadar arpa ihraç eden Türkiye, uygulanan yanlış politikalar nedeniyle arpa ithal eder hale gelmiştir.

Sıcak iklim tahıllarından mısır ve pirinç ise, prim uygulaması ve özellikle tohumluk kalitesindeki yükselmeden dolayı, ekolojik değerlerin dışındaki gelişmelerle üretim artışı gerçekleşen iki ürün olarak öne çıkmaktadır.

Tablo 12- Hububat Üretimindeki Değişmeler (Bin Ton)

Yıllar	Toplam	Buğday	Arpa	Mısır	Çeltik
2002	30.831	19.500	8.300	2.100	360
2003	30.807	19.000	8.100	2.800	372
2004	34.154	21.000	9.000	3.000	490
2005	36.472	21.500	9.500	4.200	600
2006	34.643	20.010	9.551	3.811	696
2007	29.257	17.234	7.307	3.535	648
2008	29.287	17.782	5.923	4.274	753
2009	33.577	20.600	7.300	4.250	750
2010	32.749	19.660	7.240	4.310	860
2011	35.202	21.800	7.600	4.200	900
2012 *	33.379	20.100	7.100	4.600	880
(*) 1. TahminKaynak: TÜİK

Türkiye bakliyatta nüfus artış hızını yakalayabilecek bir üretim artışına ulaşamamış; çoğu zaman ya sabit, ya negatif dengeye giden üretim hızlarında kalmıştır. 2010 yılı itibariyle toplam bakliyat üretimi 10 yıl önceki seviyesinin altındadır.

Tablo 13- Bakliyat Üretimindeki Değişmeler (Bin Ton)

Yıllar	Toplam	Nohut	Kuru Fasulye	Kırmızı Mercimek	Yeşil Mercimek
2002	1.510	650	250	500	65
2003	1.437	600	250	485	55
2004	1.453	620	250	480	60
2005	1.433	600	210	520	50
2006	1.431	552	196	580	42
2007	1.265	505	154	508	27
2008	855	518	155	106	25
2009	1.101	563	181	275	27
2010	1.235	530	213	422	25
2011	1.132	488	201	380	26
2012 *	1.208	535	200	410	28
(*) 1. TahminKaynak: TÜİK

1998 yılında 22 milyon ton olan şeker pancarı üretimi dalgalı bir seyir izledikten sonra 2012 yılında 16 milyon ton olarak gerçekleşti. Pamukta üretimi artırmak yerine üretimden kaçışı, ithalatı destekleyici politikalar nedeniyle; Amik Ovası’nda pamuğun yerini buğday, Ege’de mısır aldı; GAP, %60′lık payı ile birinci üretim bölgesi haline geldi. Son 10 yılda pamuk ve patates üretimindeki gerileme %10 dolayında. Ayçiçeği üretimi ise 20 yıl önceki seviyesini ancak yakalayabildi.

Yasa hükmüyle TEKEL’in destekleme alımlarından çekilerek sözleşmeli üretim sistemine geçilmesi tütüncülük için yıkım oldu. Dünyanın en kaliteli şark tütününü yetiştiren Türkiye çiftçisi üretimden hızla uzaklaştı. Son 10 yıllık dönemde ekici sayısı 500 binden 65 bine, ekim alanı 200 bin hektardan 80 bin hektara, üretim 145 bin tondan 52 bin tona geriledi. Şubat 2008′de TEKEL’in British American Tobacco’ya (BAT) satılmasıyla sektör tümüyle çokuluslu sigara şirketlerinin eline geçti.

Tablo 12- Endüstri Bitkileri Üretimindeki Değişmeler (Bin Ton)

Yıllar	Tütün	Ş. Pancarı	Pamuk (Lif)	Ayçiçeği	Patates
2002	153	16.523	988	850	5.200
2003	112	12.623	920	800	5.300
2004	134	13.517	936	900	4.800
2005	135	15.181	864	975	4.090
2006	98	14.452	977	1.118	4.397
2007	75	12.415	868	854	4.228
2008	93	15.488	673	992	4.197
2009	81	17.275	639	1.057	4.398
2010	52	17.942	817	1.320	4.513
2011	45	16.126	955	1.355	4.613
2012 *	75	15.750	850	1.370	4.794
(*) 1. TahminKaynak: TÜİK

Sebze üretimine gelirsek; kuru soğan ve kavun-karpuz üretimi de 10 yıl öncesindeki seviyesinin altındadır. Domates üretimindeki nispi artış, 2010 yılında ortaya çıkan güve zararı nedeniyle negatife dönmüş; daha sonraki yıllarda 11 milyon ton dolayında sabitlenmiştir.

Tablo 13- Sebze Üretimindeki Değişmeler (Bin Ton)

Yıllar	Kuru Soğan	Karpuz	Kavun	Domates
2002	2.050	4.575	1.820	9.450
2003	1.750	4.215	1.735	9.820
2004	2.040	3.825	1.750	9.440
2005	2.070	3.970	1.825	10.050
2006	1.765	3.805	1.766	9.855
2007	1.859	3.797	1.661	9.945
2008	2.007	4.002	1.750	10.985
2009	1.850	3.810	1.679	10.746
2010	1.900	3.683	1.612	10.052
2011	2.141	3.864	1.648	11.003
2012 *	1.837	4.044	1.708	11.400
(*) 1. TahminKaynak: TÜİK

Özetlemek gerekirse; son 10 yılda buğday üretimi yerinde saydı, arpa üretimi ise önemli ölçüde geriledi. Başta tütün ve pamuk olmak üzere endüstri bitkilerinin; nohut, kuru fasulye ve mercimek gibi kuru baklagillerin; patates ve kuru soğan gibi yumru bitkilerin üretimleri azaldı. Bitkisel üretim alanında yalnızca mısır, çeltik ve ayçiçeğinde anlamlı bir üretim artışı sağlandı.

İthalata dayalı hayvancılık politikaları iflas etti

Uygulanan yanlış politikalardan dolayı son 30 yılda hayvan varlığı 85 milyondan 41 milyona düştü. (Tablo 14) Bu politikaların yıkıcı etkisi, 2010 yılında hayvancılıkta açık bir şekilde ortaya çıktı. Et fiyatlarındaki artışları ithalatla kontrol etmeye, hayvancılığı ithalatla terbiye etmeye karar veren iktidar, 30 Nisan 2010 tarihinden itibaren canlı hayvan ve et ithal edilmesine karar verdi. 1996 yılından beri yasak olan kırmızı et ithalatına başlandı; kurbanlıklar bile ithal edildi. İthalatın Türkiye’ye faturası büyük oldu. İthalata izin verilmesinden bugüne kadar ülkeye yaklaşık 3 milyon baş sığır, koyun ve keçi girdi; ithal edilen canlı hayvan, et ve et ürünlerine ödenen bedel 2.5 milyar doları aştı. Yerli üretilen etin ithal etle rekabet etme imkânı kalmadığı gerekçesiyle birçok besi işletmesi (Banvit, Koç gibi) üretimini durdurdu. Böylelikle hayvancılık sektörü tümüyle ithalata bağımlı hale geldi.

Tablo 14- Türlerine Göre Hayvan Sayıları (bin baş)

Yıllar	Sığır	Manda	Koyun	Keçi	TOPLAM
1980	15.894	1.031	48.630	19.043	84.598
1985	12.466	551	42.500	13.336	68.853
1990	11.377	371	40.553	10.977	63.278
1995	11.789	255	33.791	9.111	54.946
2000	10.761	146	28.492	7.201	46.600
2001	10.548	138	26.972	7.022	44.680
2002	9.803	121	25.174	6.780	41.878
2003	9.788	113	25.432	6.772	42.105
2004	10.069	104	25.201	6.610	41.984
2005	10.526	105	25.304	6.517	42.453
2006	10.871	101	25.617	6.643	43.232
2007	11.037	85	25.462	6.286	42.870
2008	10.860	86	23.975	5.594	40.514
2009	10.724	87	21.750	5.128	37.689
2010	11.370	84	23.090	6.293	40.837
Kaynak: TÜİK

Tohumluk piyasasına yabancı sermaye hakim

Türkiye’de tohumluk pazarının büyüklüğü tahmini 1 milyar dolar. Piyasada yerli ve yabancı sermayeli, çoğu yalnızca ithalat yapan 400 dolayında özel tohumculuk şirketi bulunmakta; bunların hibrit mısır, hibrit ayçiçeği, patates ve sebze tohumlukları tedarikindeki payı %100′lere ulaşmaktadır.

Tarım Bakanlığı verilerine göre, 2010 yılında hibrit mısır tohumluğunun yaklaşık %60′ı 5 yabancı şirket tarafından sağlanmıştır. Ayçiçeğinde bu 3 şirketin toplam payı %90′ın üzerindedir. Pamukta ise Bayer ve Pioneer’in toplam payı %40′ı aşmaktadır.

Tablo 15- Tohumlukta Şirketlerin Payları (2010)

Tohumluk türü	Şirket	Payı (Ton)		%
Sebze (Üretim)	Fito	870	2.500	34,8	34,8
Mısır	Pioneer	7.145	35.468	20,1	58,8
	Syngenta	2.998		8,5
	Fito	1.991		5,6
	Monsanto	4.708		13,3
	KWS	4.013		11,3
Ayçiçeği	Limagrain	2.018	13.346	15,1	91,5
	Syngenta	8.369		62,7
	Pioneer	1.828		13,7
Seker Pancarı	KWS	1.252	3.737	33,5	50,7
	Syngenta	223		6,0
	Beta	421		11,3
Pamuk	Bayer	5.698	15.652	36,4	43,2
	Pioneer	1.069		6,8
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

2002-2011 döneminde tohumluk ithalatı için ödenen bedel 1,2 milyar dolardır. İthalata bağımlılık oranı standart sebzede %45′e, çim bitkilerinde %60′a, hibrit sebze tohumluğunda ise %80′e ulaşmaktadır.

Tablo 16-  Yıllara Göre Tohumluk İthalatı

Yıl	Miktar (Ton)	Değer (Bin $)
2002	19.227	55.292
2003	16.341	71.249
2004	19.838	79.238
2005	23.876	89.597
2006	32.654	105.608
2007	34.374	130.581
2008	43.578	170.798
2009	30.267	158.363
2010	40.610	176.791
2011	33.979	173.868
TOPLAM	294.744	1.211.385
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

Sulama yatırımları geriliyor

Türkiye’de teknik ve ekonomik kriterlere göre sulanabilecek arazi miktarı 8,5 milyon hektardır. Bunun 5,4 milyon hektarı (yani %64′ü) sulamaya açılabilmiştir. Ancak son yıllarda sulama yatırımları ciddi anlamda ihmal edilmektedir. 1995-2002 arasındaki 8 yıllık dönemde 508 bin hektar sulama yatırımı yapılmış olmasına karşın, 2003-2010 dönemini kapsayan 8 yılda ancak 387 bin hektar sulama yatırımı gerçekleşmiştir.

Tablo 17- DSİ Tarafından İşletmeye Açılan Göre Sulama Alanları (Hektar)

Yıllar	Sulama Alanı	Artış	Azalış	Net Artış
1995	1.897.850	78.644	12.800	65.844
1996	1.979.376	83.486	1.960	81.526
1997	2.058.148	82.698	3.926	78.772
1998	2.154.918	97.210	440	96.770
1999	2.202.562	75.611	27.967	47.644
2000	2.251.625	56.381	7.318	49.063
2001	2.296.350	46.791	2.066	44.725
2002	2.340.197	48.002	4.155	43.847
1995-2002		568.823	60.632	508.191
2003	2.353.360	15.899	2.736	13.163
2004	2.396.384	54.564	11.540	43.024
2005	2.458.805	63.975	1.554	62.421
2006	2.527.502	70.850	2.153	68.697
2007	2.573.801	47.812	1.513	46.299
2008	2.638.404	70.034	5.431	64.603
2009	2.690.035	55.799	4.168	51.631
2010	2.727.440	52.137	14.732	37.405
2003-2010		431.070	43.827	387.243
Kaynak: http://www2.dsi.gov.tr/pdf_dosyalar/sulama_kurutma_2011.pdf

Gübre kullanımı azalıyor

Türkiye, kimyasal gübre üretimi için gerekli hammadde kaynaklarına sahip değil. Doğalgaz, fosfat kayası, potasyum tuzları gibi temel girdilerin yaklaşık %95′i ithalatla temin ediliyor. Gübre sanayiinde kapasite fazlası olmasına rağmen iç talebi karşılayacak düzeyde üretim yapılmıyor; ihtiyacın yarısı ithalatla karşılanıyor. İç piyasadaki gübre fiyatlarını, uluslararası piyasalardaki hammadde ve gübre fiyatları; döviz kurundaki değişmeler ve gübre tekellerinin kâr hırsı belirliyor. Nitekim son bir yılda gübre fiyatları türlerine göre %128-156 oranında arttı.

Tablo 18- Kimyasal Gübre Tüketiminde İthalatın Payı

Yıllar	Tüketim (Bin ton)	Üretim (Bin ton)	İthalat
			Miktar (Bin ton)	Payı (%)
1998	5.465	3.820	1.744	31,9
1999	5.581	3.301	1.988	35,6
2000	5.294	3.163	2.408	45,5
2001	4.262	2.628	1.776	41,7
2002	4.529	3.472	1.740	38,4
2003	5.094	3.318	2.126	41,7
2004	5.175	3.192	2.710	52,4
2005	5.199	3.158	2.478	47,7
2006	5.367	3.133	2.661	49,6
2007	5.148	3.114	2.377	46,2
2008	4.129	2.961	2.078	50,3
2009	5.276	2.878	3.007	57,0
2010	4.968	3.447	2.284	46,0
2011	4.766	3.740	2.242	47,0
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

Tablo 19– Yıllara Göre Gübre Fiyatları (TL/ton)

Yıllar	Amonyum sülfat %21	Kalsiyum amonyum nitrat % 26	Amonyum nitrat %33	Üre	Diamonyum fosfat	Kompoze (20.20.0)
2002	162	176	193	237	354	254
2003	194,5	230	251	309	388	285
2004	268	274	302	346	500	358
2005	251	294	312	421	503	374
2006	257	298	346	465	553	399
2007	329	350	410	602	725	493
2008	564	510	585,5	760	1672	1110
2009	325	436	479	630	689	520
2010	347	439	531	631	919	617
2011	532	561	678	893	1.362	964
2011/2010 (%)	153	128	128	142	148	156
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

Tarım ilaçları piyasasını üç şirket kontrol ediyor

Türkiye’de bitki koruma ilaçları pazarının büyüklüğü tahmini 600 milyon dolar civarındadır. Yurt içinde yalnız 15 adet aktif maddenin üretimi yapılıyor. Sektör aktif madde açısın­dan dışa bağımlı ve imalatta kullanılan girdilerin %90′ı ithal ediliyor. Yerli firmalar aktif maddeleri ithal ederek jenerik (eşdeğer) ilaç üretiyor.

Bitki koruma ilaçları pazarında %20′lik payıyla Hektaş ilk sırayı almakta, onu Bayer ve Syngenta izlemekte. Bu 3 şirket pazarın yarısından fazlasını kontrol ediyor. Bunlardan Hektaş; DuPont ve Makhteshim-Agan gibi agro-kimya devlerinin Türkiye dağıtıcısı.

Traktör piyasasının %70′i yabancı ortaklı Türk Traktör’ün

Traktör piyasasına uzun yıllar pazar payları birbirine oldukça yakın 2 şirket hakim oldu. Bunlarda ilki, Koç Grubu ile Hollanda merkezli CNH Global NV ortaklığı olan Türk Traktör, 2007 yılında %48′lik bir pazar payına sahipti. Aynı yıl Massey Ferguson lisansıyla üretim yapmakta olan Uzel Makine’nin pazar payı ise %37 dolayındaydı. Uzel, 2008 yılında AGCO’ya ait Massey Ferguson traktörlerinin üretim ve dağıtım lisansını kaybetti. Bu nedenle 2010 yılında toplam 40 bin olan traktör imalatında Türk Traktör’ün payı  %70′lere (28 bin) ulaştı.

Tablo 20- Yıllara Göre Traktör Üretimi ve Satışı

Yıllar	Traktör Üretimi	Traktör Satışı	Traktör Sayısı
1998	60.500	48.568	902.513
1999	27.435	19.280	924.471
2000	37.938	33.500	941.835
2001	15.052	10.600	948.416
2002	10.840	6.810	970.083
2003	29.761	16.636	997.620
2004	42.511	29.583	1.009.065
2005	42.502	34.996	1.022.365
2006	44.386	39.706	1.037.383
2007	37.623	34.399	1.056.128
2008	28.751	27.022	1.070.746
2009	17.762	13.758	1.073.538
2010	40.178	36.072	1.096.683
2011	62.750	60.466	1.125.001
Kaynak: TÜİK, DPT, Tarmakbir, Otomotiv Sanayii Derneği

Çiftçi değil rantiye destekleniyor

Türkiye’de tarım desteklenmemektedir. Son 9 yıllık dönemde tarım sektörüne bütçeden verilen destek toplam 43 milyar liradır. Aynı dönemdeki toplam faiz ödemeleri ise 455 milyar liradır. Yani bir avuç yerli ve yabancı rantiyeye yapılan ödeme, milyonlarca çiftçiye yapılandan 11 kat daha fazladır.

2006 yılında çıkarılan Tarım Kanunu’nun 21. maddesine göre, her yıl tarımsal destekleme için bütçeden ayrılacak kaynak, gayrisafi millî hasılanın en az %1′i düzeyinde olmak zorunda iken bu rakam ancak binde 5-6 dolayında gerçekleşmiştir.

Tablo 21- Tarımsal Amaçlı Transferler ve Faiz Giderleri

Yıllar	GSYİH (Milyon TL)	Tarımsal Transferler (Milyon TL)	Tarım/GSYİH (%)	Faiz Giderleri (Milyon TL)
2003	454.781	2.805	0,62	58.527
2004	559.033	3.084	0,55	56.491
2005	648.932	3.707	0,57	45.680
2006	758.391	4.784	0,63	45.963
2007	843.178	5.555	0,66	48.753
2008	950.534	5.811	0,61	50.661
2009	952.559	4.495	0,47	53.201
2010	1.098.799	5.817	0,53	48.299
2011	1.294.893	6.962	0,54	47.500
TOPLAM		43.020		455.075
Kaynak: https://portal.muhasebat.gov.tr

 İşlevini tamamlayan doğrudan gelir desteği (DGD) sistemi yerine 2010 yılından itibaren “Havza Bazlı Üretim ve Destekleme Modeli”ne geçilmiştir. Bu modelde belirlenen ürünlere 2012 yılı için birçok kalemde artış yapılmazken, bazı ürünlerde sembolik artışlar yapılmıştır. Üretimi yaygın olmayan soya, kanola ve aspir gibi yağ bitkilerine verilen primler artırılırken; hububat, bakliyat, pamuk ve çayda son 4 yıldır hemen hemen aynı destek verilmektedir. Desteklemede arz, talep, üretim, ihracat, ithalat, maliyet gibi temel kriterler dikkate alınmamaktadır.

 Tablo 22- Ürünler İtibariyle Ödenen Prim Destekleri (krş/kg)

Ürünler	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012
Pamuk	9	19	26,67	29	29	27	35	35	35	?
Pamuk*	9,9	22,8	32	34,8	34,8	32,4	42	42	42	46
Yağlık Ayçiçeği	11	13,5	17,5	20	20	18,9	21	23	23	24
Soya	11,5	14	20	22	22	20,7	23	29,5	40	?
Soya*	12,65	16,8	24	26,4	26,4	24,75	27,5	35	50	50
Kanola	12	13	20	22	22	20,7	23	27,5	40	40
Dane Mısır	-	2,5	5	6,7	2	3,6	4	4	4	4
Aspir	-	-	-	22	22	20,7	25	30	40	40
Zeytinyağı	20	25	10	11	20	18,9	25	30	50	50
Buğday	-	-	3	3,5	4,5	4,5	5	5	5	5
Arpa	-	-	2	2,5	3,5	3,6	4	4	4	5
Çavdar	-	-	2	2,5	3,5	3,6	4	4	4	5
Yulaf	-	-	2	2,5	3,5	3,6	4	4	4	5
Tritikale	-	-	-	-	-	-	-	4	4	5
Çeltik	-	-	3	6	9	9	10	10	10	10
K.Fasulye	-	-	-	-	-	9	10	10	10	10
Mercimek	-	-	-	-	-	9	10	10	10	10
Nohut	-	-	-	-	-	9	10	10	10	10
Yaş Çay	5	6,5	7	8	9	10,17	11,5	11,5	12	12
(*) Sertifikalı tohumluk kullanılması halinde

Hakim güçlerin demagojileri

2012 sonbaharında Türkiye’de tarımının durumu özetle bu. Ancak hakim güçler tarım politikalarında küresel güçlerin dayatmalarını örtmek, halkın gözünden kaçırmak için birçok yalana başvurmaktadır. Bunlardan ilk akla gelenler şöyle sıralanabilir:

• Çiftçi ile köylü birbirinden ayrılacak, Türkiye tarımı köylülerden kurtarılacak. Köylüler çalışmadan yan gelip yatan, devletin desteğine alışmış bir kesimdir. Bunun yerine piyasa kurallarına göre davranan, kâr ve rekabet odaklı çiftçilerin (ya da tarım işletmelerinin) hakim olmaları sağlanacak.

• Öteden beri bazı kesimlerin söylediği “Tarımda işletmelerin küçük ve parçalı oluşu verimlilik önündeki en önemli engeldir” demagojisine sarılarak acımasız piyasa koşulları ve yukarıda özetlenen çokuluslu şirketlerin egemenliği gibi faktörlerin etkisiyle küçük aile işletmeciliğinin tasfiyesi, tarımda büyük işletmelerin ve şirketleşmenin teşvik edilmesi, ayakta kalan sermayeyoğun işletmelerin tarıma hakim olması.

Çözüm emek ve üretim odaklı programda

Uygulanan neoliberal politikalarla küçük toprak sahibi çiftçiler tasfiye edilmekte; bu sürecin kazananı, hâkimiyetlerini tüm dünyada sürdüren çokuluslu tarım-gıda şirketleri olmaktadır. Tarımı girdiği bu sarmaldan kurtarmanın tek bir yolu var: Uluslararası tarım-gıda tekellerinin çıkarlarını esas alan sözde reform programlarını terk edip, kendi insanımızın ihtiyaçlarına ve ülkenin özgül -iklim ve toprak- koşullarına göre oluşturulacak üretim odaklı bir programı hayata geçirmek. Bunun için tıkanan ve tasfiye edilen eski ilişki ve kurumların yerine halkın demokratik ilişkilerle ördüğü, üreticinin inisiyatifini ve iradesini yansıtan kurumlar geçirilmelidir. Söz ve kararın üreticilerde olduğu yapılar, üretici birlikleri, kooperatifler, demokratik yollardan oluşturulmalıdır.

Kaynak : BİANET – 8 Eylül 2012

Kaynak:http://www.karasaban.net/tarimda-neoliberal-politikalarin-30-yilidr-necdet-oral/